Ел һәм ҡоштар!

 (Әкиәт)

Ылыҫлы урманда бер туған ике ҡош йәшәй. Ҡоштарҙың өлкәне йылтыр сөм-ҡара төҫтә. Ә уның һеңлеһе, аҡ менән ҡара төҫ аралашҡаны, ҙурлығы, килеш-килбәте, холоҡ-фиғеле менән өлкәненә ифрат оҡшаған. Туғандар бик татыу булғандар: күктә бергә осҡандар, ерҙә бергә йөрөгәндәр. Икеһе лә Елде яратмаған: «Ҡаршы иҫкәс, осоу ҡыйынлаша. Барыр урынға һуңлайбыҙ», — тиҙәр икән.

Ә Ел тиҙ генә күҙгә күренмәй. Ағас япраҡтарын, үлән-сәскәләрҙе әкрен генә һелкеткәндә, кешеләрҙең биттәрен, сәстәрен иркәләп, наҙлап ҡына һыйпағанда яндарында Ел барлығын беләләр.

Ҡоштар Елдән көлөргә, кәмһетергә ниәтләй.

— Мин дә, һеңлем дә һинән шәберәк осабыҙ! — тип маһайған ҡара Ҡош.

— Эшлекһеҙ! Һөнәрһеҙ! — тигән ала Ҡош. —

Кешеләргә бер файҙаң юҡ!

— Ә һинең кешеләргә ниндәй файҙаң бар? — Ел, оялып, иҫеүҙән туҡтаған.

— Кешеләр ер һөргәндә кәҫтәр аҫтынан ҡорттарҙы, селәүсендәрҙе юҡ итәбеҙ! — Ҡара Ҡош, маҡтанып, суҡышын өҫкә сөйөп ебәргән.

— Нисек «юҡ итәһегеҙ»? — Ел сикһеҙ ғәжәпләнгән.

— Ашайбыҙ! — Ике ҡош дәррәү ҡысҡырған.

Мине һөнәрһеҙ, тип түбәнһеттегеҙ. Әле минең йомшаҡ сағым — һеҙҙе йәлләп әкрен иҫәм. Бындай мәлемдә кешеләр мине «еләҫ ел» тип хөрмәтләй.

Ә бит минең яман саҡтарым да була — бурандарға әйләнәм дә ҡуям.

— Шунан ниндәй исемдәр тағалар? — Ҡоштар һаман көлөшә.

— Ҡарҙы нисек ҡыландырыуыма ҡарап, исемдәрҙең төрлөһөн ҡушалар. Ҡарҙы өйөрөп-өйөрөп уйнатһам, «өйөрмә буран» тиҙәр. Ә инде йә бала илағандай, йә бүре олоғандай тауыштар сығарып, ҡарҙы һис аямай туҙҙырһам, «ыжғыр буран» тигән атама тағалар.

Ҡарҙы һепертке менән саң-туҙан туҙҙырып һепергән һымаҡ уйнатырға тотонһам, «һепертмә буран» тиҙәр. Кешеләрҙең, ағастарҙың — һәммә нәмәнең — өҫтәренә еүеш ҡарҙы йәбештерһәм, «һырғаҡ буран» тигән исемгә лайыҡ булам.

Кешеләрҙең иң ҡурҡҡаны — аҡман-тоҡман. Күҙ асҡыһыҙ итеп ҡарҙы өйөрөлтөп-сөйөрөлтөп осорһам, «аҡман-тоҡман» тигән исем ҡушалар.

Минең дә кешеләргә, тәбиғәткә ярҙамым күп: сәскәләрҙең һәм ағас- ҡыуаҡтарҙың орлоғо булырға, емеш бирергә тейешлеләрен һеркәләндерәм; болоттарҙы ҡыуып килтерәм дә ямғыр яуҙырам. Ә һеҙ мине «һөнәрһеҙ, эшлекһеҙ» тип әрләйһегеҙ.

Ҡоштар, оялып, баштарын эйгән.

— Йә, хәҙер әйтегеҙ, мин ниндәй бурандарға әйләнә алам? — тип һораған еләҫ ел.

— Ғәфү ит, иҫтә ҡалманы. Ят исемдәрең бигерәк күп. Бары «ҡар-р» тигәнең генә хәтергә һеңде. Ҡар-р! Ҡар-р! — ҡоштар бергәләп шулай яуаплаған.

— Эшем күп! Һеҙ ҡар-р-ҡарғалар менән ваҡытымды сарыфланым.

И-и-и, ҡарғалар! — еләҫ Ел, ҡапыл ҡаты итеп иҫкән дә, ҡоштар эргәһенән юғалған.

Уның «ҡарғалар» тигәнен кешеләр һәйбәт ишеткән. Ошо мәлдән бирле ҡара төҫтәге ҡошҡа — «ҡара ҡарға», ә аҡлы-ҡараһына «ала ҡарға» тигән атама таҡҡандар.

Нәжиә ИГЕҘЙӘНОВА

Рәссам Виктория ГАПТАРЬ